● Տաթև Խաչատրյան 

Էկոնոմիկայի նախարարությունն առաջարկում է հաստատել ռեֆերենս լաբորատորիաների ցանկը,  որոնք պետք է լինեն «էտալոնային» և «վերստուգեն» Հայաստանում իրականացված փորձաքննությունները։

Տարբեր երկրներ ունեն հավատարմագրված ռեֆերենս փորձարկման լաբորատորիաներ, Հայաստանը չունի։ Այս նախագծով Էկոնոմիկայի նախարարությունը ցանկանում է բարելավել  փորձարկումների ոլորտը, և այն իսկապես կարող էր դրական ազդեցություն ունենալ, եթե ցանկի բոլոր լաբորատորիաները չլինեին Ռուսաստանում, իսկ Հայաստան ներմուծվող որոշ ապրանքների 20-30%-ը չլիներ Ուկրաինայից։

Պարզ ասած՝ Ուկրաինայից Հայաստան ներմուծվող սննդամթերքը հակասական եզրակացությունների դեպքում «վերստուգման» նպատակով ուղարկվելու է Ռուսաստանի ռեֆերենս լաբորատորիա՝ փորձաքննության։

Մենք ուսումնասիրել ենք ռուս-ուկրաինական պատերազմից՝ 2022թ.ից հետո Հայաստան ներկրվող սննդատեսակները և պարզել, որ դրանցից որոշների մինչև 1/3-ը բերվում է հենց Ուկրաինայից։

Ավելին, Հայաստանի առաջարկած 6 ռուսական լաբորատորիաները չունեն միջազգայնորեն ճանաչված «ռեֆերենս» լաբորատորիայի կարգավիճակ, ինչը նշանակում է, որ իրենց տրամադրած եզրակացություններն ընդունելի չեն լինելու ԵԱՏՄ անդամ չհանդիսացող երկրների համար

Ռեֆերենս լաբորատորիաները լայնորեն տարածված են գիտական աշխարհում: Դրանք առանցքային դեր  ունեն հետազոտության և չափումների արդյունքների ճշգրտության և հուսալիության ապահովման համար:

Էկոնոմիկայի նախարարությունն առաջարկում է նույնպես ունենալ ռեֆերենս լաբորատրիաներ և հաստատել դրանց ցանկը, որոնց շնորհիվ  «կբարելավվի լաբորատոր փորձարկումների կազմակերպման գործընթացը»։

Ցանկում ներառված բոլոր 6 ռեֆերենս լաբորատորիաները ռուսական են։

Այս լաբորատորիաները, սակայն, ներառված չեն ԵՄ կողմից նշանակված ռեֆերենս լաբորատրիաների ցանկում, ինչը նշանակում է, որ նրանց տված եզրակացությունն, ամեն դեպքում, կարող է ընդունելի չլինել երրորդ երկրների (ոչ ԵԱՏՄ) համար։

Հայաստանում մինչ օրս ռեֆերենս փորձարկման լաբորատորիաներ չկան, Էկոնոմիկայի նախարարությունն էլ նշում է, որ հենց դրա պատճառով, իրարամերժ արդյունքների դեպքում, հնարավոր չի լինում «վերջնական և հավաստի» արդյունք ապահովել, հետևաբար,  նախագծի ընդունումը պայմանավորված է «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 7-րդ մասով, ըստ որի՝ լաբորատոր փորձարկումների արդյունքներին համաձայն չլինելու դեպքում, ապրանքը  տնօրինողը հնարավորություն կունենա իր միջոցների հաշվին պահեստային նմուշն ուղարկել այլ պետության ռեֆերենս փորձարկման լաբորատորիա։

Ռեֆերենս լաբորատորիան հատուկ լաբորատորիա է, որը ծառայում է՝ որպես չափորոշիչ կամ «հիմք», «էտալոն» այլ լաբորատորիաներում իրականացված հետազոտությունների կամ չափումների արդյունքների համեմատության և գնահատման համար: 

Հենց ռեֆերենս լաբորատորիայում են մշակվում չափորոշիչներ և մեթոդներ՝ որոշ չափումների և փորձաքննությունների որակը կամ ճշգրտությունը որոշելու համար: 

Ոչ բոլոր լաբորատորիաները կարող են լինել ռեֆերենս. ռեֆերենս լաբորատորիաները, որպես կանոն, պետք է անցնեն հավատարմագրման կամ սերտիֆիկացման գործընթաց՝ հաստատելու սահմանված չափորոշիչների համաձայն  ճշգրիտ և հուսալի փորձաքննություններ կատարելու իրենց կարողությունը: 

Նշվում է, որ նախագծի ընդունմամբ՝ լրացուցիչ  ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտություն չի լինի, և «բյուջեում եկամուտների և ծախսերի ավելացում կամ նվազում չի նախատեսվում»:

Մենք որոշեցինք մեկ երկրի օրինակով հասկանալ՝ որքան արդյունավետ կարող է լինել այս նախագիծը Հայաստանի համար։ Մասնավորապես, ուսումնասիրեցինք Ռուսաստանի հակամարտող երկրի՝ Ուկրաինայից սննդամթերքի ներմուծումները։

Էկոնոմիկայի նախարարության՝ երկիր-ապրանք կտրվածքով հրապարակված արտաքին առևտրի ամփոփված վերջին տվյալների (2022թ.), ինչպես նաև՝ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալնեի համաձայն՝ 2022թ.ին Հայաստան է ներմուծված 38362 տոննա թռչնամսի 20%-ն Ուկրաինայից է։

Ալյուրից, ձավարեղենից, օսլայից պատրաստված կերակրատեսակներ և մանկական կերերի 27%-ը (2022թ. ներկրվել է 895 տոննա)` նույնպես Հայաստան է բերվել Ուկրաինայից։

Հայաստան ներմուծվող հրուշակեղենի 26%-ն Ուկրաինայից է. մասնավորապես, 2022թ.ին ներմուծվել է 6014 տոննա հրուշակեղեն, որից 1565-ը՝ դարձյալ Ուկրաինայից։ 

Ներկրվող հացի, խմորեղենի, հրուշակեղենի, թխվածքների, վաֆլիի և այլ հացաբուլկեղենի 11.5%-ը ևս Ուկրաինայից է. օրինակ, 2022թ.ին ներմուծվել է 9993 տոննա, որից 1156-ը՝ Ուկրաինայից։

2022թ.ին շոկոլադի 9%-ը Հայաստան է ներմուծվել Ուկրաինայից (ընդհանուր առմամբ՝ ներմուծվել է 12890 տոննա)։

Ուկրաինայից Հայաստան ներկրվող ապրանքների 3-4%-ն են կազմում տավարի միսը, կաթը, սերուցքը, ընկուզեղենը, մարգարինը։

Բացի այդ, Հայաստանի արտաքին և փոխադարձ առևտրի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ 2022-2023թթ. առաջին կիսամյակում ապրանքաշրջանառության ընդհանուր ծավալում Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրներից ներմուծումները կազմել են 30-40%, իսկ ԵՄ, ասիական երկներից և ԱՄՆ-ից ներմուծումները 2023թ. առաջին կիսամյակում կրկնապատկվել են։

Աղյուսակում թվերի արժեքը՝ հազ. ԱՄՆ դոլար

Նախագծի հիմնավորման մեջ Էկոնոմիկայի նախարարությունը նշում է, որ այն հնարավորություն կտա բարելավել լաբորատոր փորձարկումների կազմակերպման գործընթացը և կարգավորվել «այդ ընթացքում ի հայտ եկող տարաձայնությունները»։

Կկարողանա՞ն արդյոք երկու պատերազմող երկրներն այս նախագծի շնորհիվ լաբորատոր փորձաքննությունների ժամանակ մի կողմ դնել «ի հայտ եկած տարաձայնությունները», հայտնի չէ։ Բայց կա հավանականություն, որ ներմուծման վերընշված թվերը կարող են փոխվել։