● Արամ Սահակյան

«Այն հակացնցումային դեղը, որն ինձ օգնում է, ու ես խմում եմ, չեն բերում Հայաստան։ Փորձել եմ խմել դրանց հայկական տարբերակը, բայց չի օգնում, ավելի եմ վատանում։ Դրա համար տարբերակներ եմ գտել. կա’մ տարբեր երկրներում ապրող բարեկամներիս եմ խնդրում գալուց բերեն, կամ ստեղ դեղատներ կան, որ երբ ունենում են, ասում են, գնում առնում եմ։ Ծանոթներ ունեմ, որ նույն ճանապարհով քաղցկեղի բուժման դեղեր են գնում»,-պատմում է Հակոբ Ա.-ն։

.

.

Դեղերի գրանցումը Հայաստանում բարդ և ժամանակատար գործընթաց է. թղթաբանություն, ավելացած արժեքի հարկ, փոքր շուկա։ Օրինակ, մեկ դեղի գրանցումը Հայաստանում կարող է արժենալ միջնիը մոտ 1.1-2մլն ՀՀ դրամ (ԱԱՀ ներառված չէ), ինչը բավական թանկ է, առավել ևս այն դեպքում, երբ հայկական շուկան փոքր է։

Սա, բնականաբար, ազդում է նաև ապրանքի վերջնարժեքի վրա. օրինակ, Վրաստանում դեղերն ազատված են ԱԱՀ-ից (հարկերից), իսկ Հայաստանում ԱԱՀ-ն 20% է։ Սրա պատաճառով նաև, արտադրողները Վրաստանին ավելի մատչելի են դեղ մատակարարում, քան Հայաստանին։ Համեմատության համար, 2025թ. վերջին տվյալներով՝ Վրաստանում գրանցված է մոտ 8000 անուն դեղ, Հայաստանում՝ 2,6 անգամ քիչ՝ մոտ 3000։

Երկրորդ, գրանցումը Հայաստանում կարող է տևել մոտ կես տարի, որից 140 օր՝ 4,5 ամիս, տևում է միայն ապրանքի փորձաքննությունը։

Դեղը գրանցվում է 5 տարի ժամկետով։ Այս ընթացքում եթե պահանջված ինչ-որ փաստաթղթեր կիսատ են ներկայացվում, կամ չեն ներկայացվում, գրանցվումը մերժվում է։

Այս և մի շարք այլ հարցերի պատճառով շատ դեղարտադրողների համար հայաստանյան շուկան գրավիչ չէ։

«Դեղի գրանցման ընդհանուր առավելագույն ժամկետը 150 օրացուցային օր է, որի մեջ հաշվարկվում է գրանցման նպատակով փորձաքննության ժամկետը, որի առավելագույն տևողությունը 140 օրացուցային օր է, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ սահմանված միջազգային մասնագիտական կազմակերպության անդամ երկրում գրանցված դեղերի:

Այս դեպքում գրանցման առավելագույն ժամկետը 31 օրացուցային օր է, որի մեջ հաշվարկվում է գրանցման նպատակով փորձաքննության ժամկետը, որի առավելագույն տևողությունը 21 օրացուցային օր է:

Փորձաքննության ընթացքում հայտատուի կողմից փաստաթղթերում լրացումներ կատարվելու դեպքում փորձաքննությունը երկարաձգվում է 10 օրացուցային օրով»:

Հատված՝ «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքից

Բացի այդ, ԵԱՏՄ-ում, Եվրամիությունում և Ամերիկայում գրանցված դեղերը Հայաստանում գրանցված դեղ չեն համարվում, ըստ այդմ, դրանց վաճառքը չի թույլատրվում։ Իսկ դրանք հիմնականում այնպիսի դեղեր են, որոնք արտարդում են խոշոր դեղագործական ընկերությունները, և նրանք,  չեն գրանցում կամ վերագրանցում դեղը հայկական շուկայի համար, որովհետև, օրինակ, համարում են, որ Հայաստանը ԵԱՏՄ անդամ երկիր է, և լրացուցիչ գրանցման կարիք չկա։ Ըստ այդմ, այդ դեղերը Հայաստանում համարվում են չգրանցված, իսկ չգրանցված դեղերի վաճառքն արգելվում է։ 

Արդյունքում շատ կարևոր և կեսնական նշանակություն ունեցող դեղեր չեն հայտնվում հայկական շուկայում։ Առողջապահության նախարարությունն ինքն է հաստատում, որ Հայաստանում կա «հակաուռուցքային, հակացնցումային, հակաէպիլեպսային, հոգեմետ, իմունաճնշիչ, հիպոգլիկեմիկ շոկի կանխարգելման, անզգայացնող, հեպատիտ С-ի բուժման համար նախատեսված դեղերի» մի շարք չգրանցված դեղերի պահանջ։

Այսինքն՝ կա պահանջարկ, և առաջարկի բացակայության պայմաններում Հայաստանում ձևավորվել է և մինչ օրս էլ կա չգրանցված դեղերի սև շուկան. մարդիկ ունեն կենսական կարևոր դեղերի կարիք, որոնք գրանցված չեն։ 

Առողջապահության նախարարությունը, ըստ կառավարության որոշման,  կարող է որոշ դեպքերում իր գնումների պլանում ներառել նաև չգրանցված դեղեր, եթե դրանք՝

• արտադրված են պատշաճ արտադրական գործունեության (GMP) հավաստագիր ունեցող ընկերության կողմից,

• և արդեն գրանցված են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունում (ԱՀԿ) կամ Եվրամիության որևէ երկրում, ԱՄՆ-ում կամ Ճապոնիայում։

Պարզ ասած՝ եթե դեղը որակյալ է և արդեն կիրառվում է առաջատար երկրներում, նախարարությունը կարիքների դեպքում կարող է այն գնել՝ առանց Հայաստանում լրացուցիչ գրանցման։

.

ԵԱՏՄ-ում քննարկել են դեղագործական արտադրանքի երկար և բարդ գրանցումը 

Օրերս Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵՏՀ) առևտրի նախարար Անդրեյ Սլեպնևը աշխատանքային հանդիպում է անցկացրել դեղագործական բիզնեսի ներկայացուցիչների հետ՝ Ռուսաստանի արդյունաբերողների և ձեռներեցների միության հովանու ներքո: 

Քննարկվել են երրորդ երկրների շուկաներում արտադրանքի առաջխաղացման և առկա առևտրային խոչընդոտների վերացմանը վերաբերող հարցեր, սակայն հիմնական խոչընդոտների շարքում գործարար համայնքի ներկայացուցիչներն առանձնացրել են դեղագործական և բժշկական արտադրանքի երկարատև և բարդ գրանցումը օտարերկրյա պետություններում:

«Մեզ համար կարևոր է համագործակցել գործարար շրջանակների հետ՝ գործընկերների հետ համագործակցության այնպիսի ոլորտներ բացահայտելու համար, որոնք, վերջին հաշվով, կբարձրացնեն ազդեցությունը, ինչը կհանգեցնի Եվրասիական տնտեսական միության երկրներից արտադրանքի մատակարարումների ավելացմանը և առևտրի ու տնտեսական համագործակցության ընդհանուր զարգացմանը: Այս ապրանքների համար արտաքին շուկաներում խոչընդոտների վերացման ջանքերը համապատասխանում է ինչպես Միության անդամ պետությունների միջև գործող իրավական շրջանակին, այնպես էլ ՝երրորդ երկրների հետ կնքված առևտրային համաձայնագրերին», — նշել է ԵՏՀ նախարարը։

Դեղագործական բիզնեսի ներկայացուցիչներ կարծում են, որ նպատակահարմար կլինի քննարկել այս ընկերությունների մի մասի հետ համաձայնագրեր կնքելու հարցը՝ գործընթացը հեշտացնելու համար:

Նշվում է, որ ներկայումս «ԵՏՀ առևտրային բլոկն աշխատում է այս հարցերի վրա»։